HISTORIA PARAFII

Obecnie parafia św. Krzyża obejmuje dwa zabytkowe, najstarsze kościoły w Mysłowicach kościół św. Krzyża i kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, tzw. Mariacki. Kościół Mariacki przez wiele wieków był kościołem parafialnym w Mysłowicach, natomiast kościółek św. Krzyża nigdy nie miał wysokiej rangi, choć jego historia jest bardzo ciekawa i niezwykle zawiła. Wspomnijmy tylko kilka faktów.

Kościółek p.w. św. Krzyża

Według tradycji jest najstarszym obiektem kultu religijnego w mieście. Ta niewielka budowla, o prostej i surowej architekturze, wniesiona została na planie ośmioboku i nakryta kopułą, w kształcie rozszerzającego się dołem dzwonu. Pierwsza urzędowa wiadomość pojawiła się dopiero w 1640  (wg innych źródeł w 1598) w protokole pierwszej zachowanej w oryginale wizytacji dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego dokonanej przez archidiakona krakowskiego Krzysztofa Kazimierskiego. Około 1720 drewniany budulec kościoła uległ zniszczeniu. Kościół został odbudowany z drewna dopiero w 1740, gdy przejął czasowo funkcje kościół Mariackiego, który był w gruntownej przebudowie. Wokół obu kościołów znajdowały się cmentarze. Kościół św. Krzyża spłonął 13 IV 1807 w czasie wojen napoleońskich. Odbudowany został z kamienia wapiennego ok. 1810. Od połowy XIX w. Nieco wzrosło zainteresowanie małym Kościółkiem, odprawiano tam mszę co niedziele, a później również msze w języku niemieckim dla mniejszości niemieckiej. W 1906 roku został wymieniony dach gontowy na łupkowy. Wokół kościółka znajdował się cmentarz.

8.09.1957 kościółek został uznany za budowlę zabytkową. Od 1964 przy kościele św. Krzyża ustanowiono rektorat.

Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Czas wybudowania datuje się na początek XIV w. Pierwszym znanym proboszczem był ksiądz Mathias (Maciej), wspominany w „Vetere Monumenta Poloniae” datowanym na rko1326. Jest w nim mowa o kościele murowanym, stojącym obok rynku. Wspominał też o naszym kościele kronikarz Jan Długosz. Pierwotny styl-gotycki. Kościół był mniejszy od dzisiejszej formy - nie było części, w której obecnie znajduje się prezbiterium. Obecny kształt kościół zyskał po przebudowie na styl renesansowy. Wyposażenie kościoła było bardzo bogate i kosztowne, bowiem ówcześni panowie Mysłowic- Salomonowie, jak i Mireszewscy należeli do najznakomitszych i najbogatszych rodzin szlacheckich na Śląsku. Obie rodziny były też zawsze związane z Kościołem. ślady ich fundacji zachowały się po dziś dzień: Witraż św. Anny za ołtarzem, w prezbiterium, bogato rzeźbiona ambona. Główny wystój kościoła nadał w latach 1740-1744 ks. proboszcz Antoni Miroszewski. Następca - ks. Jan Krupski - umieścił dwa boczne ołtarze - MB Różańcowej oraz św. Barbary. W okresie reformacji nasz kościół nie znajdował się w rękach ewangelickich.

Początek XX wieku to pożar i późniejszy remont, podczas którego wnętrze zostało pokryte warstwą białej farby, która została zdjęta dopiero w czasie ostatniego remontu. Podczas II wojny dzwony z wieży kościelnej zostały zdjęte i zagrabione przez okupanta. Zostały odkupione dopiero w latach 90-tych.

Oba kościoły obecnej parafii św. Krzyża przestały pełnić istotne funkcje po erygowaniu parafii NSPJ w 1898r. Przy kościele Mariackim był ustanowiony rektorat i pełnił on rolę kościoła akademickiego i gimnazjalnego

Od lat 70-tych dążono do usamodzielnienia parafii św. Krzyża co nastąpiło 25 V 1980.
W roku 2005 parafia obchodziła 25 - lecie swojego istnienia. Biskup Katowicki zlecił proboszczowi parafii Krzyża świętego przejęcie z dniem 29 VIII 1987 kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W latach 90-tych kościół Mariacki został poddany kapitalnemu remontowi, dzięki czemu odzyskał swój utracony blask. Od kilkunastu lat proboszczowie tutejszej parafii, a wcześniej także rektor zabiegają o rozwinięcie kultu Matki Boskiej Mysłowickiej, której obraz znajduje się w tym kościele od XVII w. i niegdyś był celem pielgrzymek i słynął łaskami.

Parafia mysłowicka i dekanat na tle historii Mysłowic

Początki parafii Mysłowickiej podobnie jak początki istnienia miasta są trudne do jednoznacznego określenia. W związku z brakiem dokumentów źródłowych późniejsze analizy historyków są często sprzeczne. Część historyków istnienie pierwszego kościoła – kaplicy św. Krzyża – w Mysłowicach łączy z okresem przed lokacją miasta na prawie niemieckim, a więc nawet na przełomie XII/XIII w. Po spaleniu Mysłowic w 1214 roku przez Tatarów miała nastąpić lokacja miasta na prawie magdeburskim, wg Alfreda Sulika nastąpiło to miedzy 1250-1280. Jednak pierwsze istniejące źródła na temat miasta Mysłowice pochodzą dopiero z 1360 roku, kiedy to Mikołaj II książę opawsko-raciborki przekazuje rycerzowi Ottonowi z Pilicy wioski okoliczne i miasteczko Mysłowice.

Stąd też ks. Franciszek Maroń wyciąga wniosek, że przeniesienie na prawo niemieckie nastąpiło między 1327, a 1360 rokiem, a parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny istniała już wcześniej (źródło z 1306, 1308 lub 1309 ), ustanowiona na prawie polskim. I ten to kościół uważa za najstarszy na terenie Mysłowic. Równocześnie ks. Maroń dowodzi, że w 1360 roku kaplica św. Krzyża w ogóle jeszcze nie istniała. Pierwsza urzędowa wiadomość o istnieniu tegoż kościoła pochodzi z 1598, z wizytacji Krzysztofa Kazimirskiego. Kościół ten był najpierw zbudowany jako kaplica drewniana.

           Bez względu na to czy kościółek św. Krzyża pełnił kiedykolwiek role parafialnego, czy też był to kaplica zbudowana przez pokutników, odbywających tu swoje pokuty, jak głoszą inne tezy, to u zarania istnienia miasta nie miał on już funkcji parafialnego, którą to od razu po wybudowaniu przejął kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (początek XIV w.) i pełnił, aż do powstania kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa do 1895r.

           Miasto Mysłowice było tzw. miastem prywatnym stąd też w ciągu wieków wielokrotnie zmieniali się jego właściciele. Od 1483 roku Mysłowice były własnością książąt cieszyńskich, potem rodu Thurzonów, Salomonów, Kamieńskiech, Lipskich i Mieroszewskich, wreszcie zostały sprzedane pruskiej rodzinie Winklerów. Przez stulecia, od 1443 do 1921, Mysłowice były miastem nadgranicznym. Wpływało to na jego rozwój, ale także często narażało na zawieruchy, pożary, epidemie i przemarsze wojsk. Losy miasta dzieliła parafia mysłowicka, którą utrzymywali w dużej mierze patronowie, którymi byli właściciele miasta.

           Aż do XIX w. Parafia mysłowicka należała do dekanatu bytomskiego (wcześniej sławkowskiego). Dekanaty bytomski i pszczyński, obejmujące teren Górnego Śląska, od momentu powstania należały do diecezji krakowskiej. Uległo to zmianie na początku XIX w., kiedy to na mocy porozumienia między biskupami wrocławskim i krakowskim oba dekanaty górnośląskie przeszły pod jurysdykcję diecezji wrocławskiej, która znajdowała się na terenie Prus. Nastąpiło to na mocy aktu tymczasowego w 1811r. A na mocy bulli papieskiej w 1821r. Ziemie tych dekanatów pozostały w granicach diecezji wrocławskiej, aż do powrotu części Śląska do Rzeczpospolitej (plebiscyty i powstania śląskie) i utworzenia Administracji Apostolskiej 7XI 1922r, a później diecezji katowickiej na terenie Górnego Śląska.

          Ziemie te co prawda nie zmieniały przynależności państwowej jednak ze względu na bardzo szybki rozwój gospodarczy Śląska i napływ ludności na te tereny również sieć parafialna rozwijała się i w ciągu XIX w. nastąpiły dwa podziały dotychczasowych dwóch dekanatów. W 1847 r. z podziału dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego powstały jeszcze dekanat mikołowski i tarnogórski. Jednak już wkrótce bo w 1868 roku dokonano kolejnego podziału dekanatu bytomskiego i powstał dekanat mysłowicki obejmujący wówczas: Mysłowice, Dziećkowice, Bogucice, Roździeń, Katowice, Chorzów, Królewska Huta – pw. Św. Barbary. Kolejna reorganizacja dekanatów na terenie Górnego Śląska nastąpiła początkiem XX w. W 1908 na mocy dekretu bpa Jerzego Koppa. Z dwoma nowo powołanymi istniało VII dekanatów: bytomski, królewskohucki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zabrski i mysłowicki w skład którego wchodziły: Mysłowice – NSPJ, Brzezinka – pw. Nawiedzenia NMP, Dziećkowice – Wszystkich Świętych, Bogucice, Dąb, Roździeń, Załęże, Katowice – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i pw. św, św. Piotra i Pawła, Michałkowice, Siemianowice (11 parafii).

            Różne były motywacje budowy nowych kościołów na Śląsku. Przede wszystkim istniejące stawały się za małe dla stale rosnącej liczby parafian. Ludność dążyła do zakładania własnych parafii, aby skrócić drogę do kościoła i móc pełniej uczestniczyć w życiu parafii. Księża dążyli do podniesienia poziomu religijnego wiernych, jednak infrastruktura parafialna nie nadążała za tempem industrializacji i często liczebność parafii przekraczała nawet 20 000.

           Jak już wspomniano wyżej pod koniec XIX w. Wybudowano nowy, duży kościół w Mysłowicach pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który zastąpił dotychczasowe: parafialny NNMP i kaplicę św. Krzyża (stały się one kościołami filialnymi wykorzystywanymi sporadycznie). Od początku XX w. zaczęła się szybko rozwijać sieć parafialna na terenie okolicznych wsi, które z czasem zostały włączone do miasta Mysłowice, a także pod patronat dekanatu mysłowickiego.

(opracowała Katarzyna Pielorz)

Co kryje kronika parafialna?

Wspomnienia ks. Leichmanna

           Wszystko zaczęło się na początku lat 70-tych. Podczas wizyty duszpasterskiej
w parafii NSPJ ks. Biskup Herbert Bednorz zaproponował ks. Leichmannowi, aby ten poczynił projekty utworzenia nowej parafii na terenie dzielnicy „Piasek”. Dotychczas odbywały się w Kościele św. Krzyża jedynie nabożeństwa, a kościół był uważany bardziej za kaplicę. Ksiądz Leichmann, jako rektor, opracował dwa warianty utworzenia nowej parafii - pierwszy zakładał utworzenie parafii z jednym tylko kościołem - św. Krzyża, drugi włączał w ten plan również kościół Mariacki. W „małym kościółku” zaczęły odbywać się msze, chrzty, komunie. Pogrzeby odbywały się jeszcze w kościele Serca Pana Jezusa. Dzieci i młodzież uczyły się religii w Parafialnym Domu Ludowym lub na kościelnym chórze. Już od początku ks. Leichmann starał się znaleźxć siedzibę pod przyszłe probostwo. Na początek miało to być mieszkanie przy ulicy Bytomskiej 18. Wspólnoty parafialne działały przy kościele NSPJ. Ks. Leichmann opiekował się młodzieżą akademicką. W roku 1972 ks. Leichmann został oddelegowany na probostwo do Bielska, a jego miejsce, jako rektor tworzącej się parafii, zajął ks. Jan Małysek.

           Pod koniec grudnia 1977 roku, na mocy dekretu ks. Biskupa Herberta Bednorza, powołano z początkiem 1978 stancję duszpasterską. Rektorem mianowany został ks. Jan Małysek. Jego pomocnikiem został ks. wikary Piotr Mańka. Nie opuścili też nas dotychczasowi opiekunowie - ks. dr Jan Sklorz i ks. dr Alfons Fross (obaj z parafii NSPJ). Księża mieszkali w kamienicy czynszowej przy ulicy Świerczyny 12. Tam też urządzono kancelarię.

           Jak podaje kronika, było nas wówczas około 5700 „owieczek”. Mały kościółek pękał w szwach, dlatego w niedzielę odprawiano sześć mszy. Katecheza częściowo także odbywała się w świątyni, a częściowo w Katolickim Domu Parafialnym należącym do parafii NSPJ. Tak więc rodzącej się wspólnocie było trochę za ciasno.
Lata1979/80 to ekspansja bloków i wyburzanie starych budynków. Przybyło więc trochę nowych parafian.
           W roku 1980, 12 maja ks. Biskup wydał dekret o erekcji parafii przy Kościele św. Krzyża. Odczytanie owego dekretu w dniu Zesłania Ducha świętego dnia 25.maja rozpoczęło istnienie samodzielnej parafii. Urząd proboszcza objął dotychczasowy rektor ks. Jan Małysek. Księdza wikarego Piotra Mańkę przeniesiono do parafii w Suchej Górze, a na jego miejsce przybył do nas z posługą ks. neoprezbiter Jan Podsiadło. Zaczęła istnieć parafia pod wezwaniem świętego Krzyża. Palącym problemem stał się brak probostwa oraz salek katechetycznych. O tym jednak następnym razem...
           W połowie grudnia 1999 spotkaliśmy się z pierwszym proboszczem par. św. Krzyża - ks. Janem Małyskiem, który zgodził się na „popołudnie wspomnień” o tworzeniu i początkach parafii. 
           W 1972 r. ks. Jan Małysek przybył do parafii NSPJ z dekretem objęcia funkcji rektora Kościoła Podwyższenia św. Krzyża Był także duszpasterzem akademickim. Zadaniem księdza rektora było utworzenie stacji duszpasterskiej na osiedlu „Piasek” i w miarę możliwości stworzenie samodzielnej parafii.

           Jak wspomina ks. Jan, mieszkańcy osiedla bardzo mocno odczuwali potrzebę stworzenia osobnej parafii z kościołem parafialnym w kościółku „Podwyższenia Krzyża”. Niełatwo było znaleźć odpowiednie pomieszczenia na probostwo, ale po wielu trudach z pomocą mieszkańców, którzy bardzo chcieli, aby ksiądz zamieszkał na terenie osiedla, kupiono mieszkanie przy ulicy Świerczyny 12. Do tego czasu ks. Jan mieszkał na probostwie parafii NSPJ. Pomimo że mieszkanie - teraz już probostwo - było „nad knajpą” i sklepami, to przechodzący ksiądz zawsze był traktowany z szacunkiem. Towarzyszyła mu duma parafian, iż mają swojego księdza. W mieszkaniu kapłana mieściło się wszystko - kancelaria, która była czynna przez całą dobę (takie były potrzeby) oraz salki.

           Gdy 25 maja 1980 r. erygowano parafię Podwyższenia Św. Krzyża. Zaczęła ona bardzo szybko się rozwijać. Pierwszym jej wikarym był przebywający już od trzech lat na terenie parafii ks. Piotr Mańka, który zajął się pracą z młodzieżą. W parafii bardzo mocno działała oaza oraz chórek dziecięcy. Salki parafialne mieściły się w budynku Domu Ludowego. Księża pod swoją opieką mieli również duszpasterstwo chorych w szpitalu nr 2 oraz nadal duszpasterstwo akademickie. Ksiądz proboszcz wspomniał o rozmowach z władzami miasta oraz kopalni, które miały na celu przejęcie przez parafię budynku zakładu opieki zdrowotnej i jego adaptację na probostwo i salki.
       Jako kapelan szpitalny ks. Małysek starał się wynegocjować z Dyrektorem szpitala pomieszczenie na Kaplicę szpitalną. Msza św. odprawiana była w „przewiązce” między oddziałami, a za ołtarz służył wózek do przewozu pacjentów. Trzeba było czekać.
        Co do wyglądu kościółka może nie każdy pamięta, że zakrystia nie posiadała drzwi bocznych, a niektóre figury stały w innych miejscach. Drzwi wykonano za zgodą konserwatora zabytków. Od razu zrobiło się przestronniej i wygodniej. Dzięki temu, że kościółek jest taki mały, mógł być malowany raz w roku. Prace trwały od poniedziałku do soboty, by w niedzielę wierni mogli w czystym kościele godnie uczestniczyć we Mszy św. Ks. proboszcz Jan szczególnie ciepło wspomina atmosferę panującą w parafii. Mówi, iż czuł się jak członek rodziny - naprawdę wielkiej rodziny parafialnej jaką jest ta wspólnota. Na mocy dekretu ks. biskupa ks. Małysek został przeniesiony jako proboszcz do parafii w Rudzie Śląskiej, gdzie do dnia dzisiejszego jest proboszczem. Do naszej parafii przybył i pełnił obowiązki proboszcza ksiądz Jan Piwczyk, który starał się zrealizować plany swego poprzednika. Bardzo dziękujemy księdzu Janowi Małyskowi za rozmowę i przekazane pozdrowienia dla parafian i redaktorów gazetki.

Wizyta kanoniczna ks. biskupa Czesława Domina 21 i 22 marca 1981 roku. Jednym z owoców tej wizyty był dekret zobowiązujący ks. Małyska do rozmów z władzami miasta i kopalni „Mysłowice”.

(opracował Piotr Sołtysik)